'Patient Zero' vrijgemaakt van het starten van de Amerikaanse AIDS-epidemie

Vanaf de vroegste dagen van de aids-epidemie waren homoseksuele mannen regelmatig betrokken bij de verspreiding van de ziekte naar de grotere Amerikaanse bevolking. Dit geloof werd alleen maar versterkt door berichten in 1984 dat een Frans-Canadese stewardess genaamd Gaëtan Dugas was geïdentificeerd als de "Patient Zero" van de ziekte.
Hoewel het bewijs van de afgelopen 20 jaar grotendeels de mythe had verdreven dat Dugas de bron was van de Noord-Amerikaanse uitbraak, was het pas in 2016 dat een groep genetische wetenschappers definitief bewijs aanbood.
Een onderzoeksteam van de University of Arizona voerde een screening uit van meer dan 2.000 bloedstalen verzameld door homo's in San Francisco in de jaren zeventig. Hun analyse zorgde voor een genetische voetafdruk van het virus terwijl het zich verspreidde over deze populatie van mannen, veranderde en muteerde terwijl het van het ene individu naar het andere werd doorgegeven.
De onderzoekers konden concluderen dat de ziekte waarschijnlijk uit het Caribisch gebied was gesprongen ruim voordat Dugas zelfs was geïnfecteerd. Ze toonden ook aan dat het virus in zijn bloed een hoge genetische variabiliteit vertoonde in vergelijking met monsters van andere mannen in de studiegroep.
Dit bewees dat Dugas in feite besmet was met een virus dat al een tijdje in de bevolking circuleerde. Als Dugas de bron van de uitbraak was geweest, zou zijn virus niet de genetische afdruk hebben gehad van een anders goed verspreide ziekteverwekker.

Hoe Public Bias (en een typo) de 'Patient zero'-mythe heeft gecreëerd

Op het moment dat de 'Patient Zero'-mythe voor het eerst begon te circuleren, was de publieke angst voor de ziekte groot. Niet alleen kwamen mensen erachter dat de "homokanker" nu werd gezien in andere populaties, ze werden geconfronteerd met bijna dagelijkse rapporten die de ziekte verbond met niet alleen homoseksuele mannen maar ook met andere gestigmatiseerde groepen, zoals immigranten uit Haïti en injecterende drugsgebruikers.
De schuld voor de verspreiding van de infectie was groot, met de publieke opinie vaak verdeeld tussen de 'onschuldige' slachtoffers van HIV (kinderen, hemofiliepatiënten) en degenen die dat niet waren. Tegen deze sociale achtergrond, meldde de berichten dat een homoseksu als de "bron van AIDS" werd bevestigd, een verhaal aangewakkerd dat velen slechts te popelen om te omhelzen.
Wat de mythe des te frustrerender maakte, was het feit dat het nooit echt op wetenschap was gebaseerd; het was gebaseerd op een typfout.
In 1984, toen ambtenaren met de Amerikaanse centra voor ziektebestrijding en -preventie voor het eerst het seksuele netwerk van 40 homoseksuele mannen begonnen te traceren die bevestigden HIV te hebben, werd Dugas genoteerd als "patiënt O", met de letter "O" die eenvoudig aangeeft "(van) Uit (zijkant) van Californië "
Toen de kaart uiteindelijk werd neergelegd, stond de naam van Dugas echter centraal in het cluster van infecties. Dit leidde kennelijk tot een transcriptiefout waarin Dugas ten onrechte werd geïdentificeerd als "patiënt 0" (nul) en niet als "patiënt O" zoals bedoeld was.
De fall-out van de fout werd alleen versterkt met de release van de roman En de band speelde op door Randy Shilts, die de vroege aids-epidemie vertelde en Dugas afschilderde als een nihilistisch seksueel roofdier dat maar al te graag de ziekte verspreidde:
"Club Baths, San Francisco, november 1982 ... Toen het gekreun stopte, rolde de jongeman op zijn rug naar een sigaret. Gaëtan Duga's reikte naar de lichten, draaide langzaam de regelknop omhoog zodat de ogen van zijn partner tijd hadden om zich aan te passen. Toen keek hij naar de paarse laesies op zijn borst.'Kontkanker, 'zei hij, bijna alsof hij tegen zichzelf praatte.'Misschien haal je het ook.' "
Shilts ging nog verder en beweerde dat Dugas "een sleutelrol had gespeeld in de verspreiding van het nieuwe virus van het ene eind van de Verenigde Staten naar het andere."
De kritieke lof die voor zowel het boek als de daaropvolgende film werd ontvangen, stolde alleen Dugas als de archetypische schurk van de crisis, terwijl hij stilzwijgend de seksuele excessen van de homogemeenschap zelf in de schoenen gooide. In hun bespreking van het boek, de National Review nagesynchroniseerd Dugas "de Columbus van AIDS," terwijl de New York Post ging zo ver dat hij hem verklaarde: "De man die ons AIDS heeft gegeven."
In beide gevallen benadrukten de media de 'alom aanwezige vleselijkheid' van de homogemeenschap zoals beschreven door Shilts (die zelf zijn HIV-status kort voor zijn dood in 1994 openbaarde).

De blijvende impact van de 'Patient zero'-mythe

Zo sterk was de "Patient Zero" -mythe omarmd dat de impact ervan tot ver buiten de grenzen van de Verenigde Staten is gevoeld. In delen van Afrika, waar zowel de infectiecijfers als het anti-homoseksuele sentiment hoog zijn, werd "Patient Zero" lang gebruikt als een middel om homoseksuelen de schuld te geven en zelfs te straffen voor de opkomende epidemie.
In 2011 verklaarde Dr. Sam Okuonzi van Uganda's Health Services Committee dat "de allereerste AIDS-patiënt ... genaamd Gaetan Dugus (sic) ... aangeduid als Patient Zero" het bewijs was dat HIV zich als gevolg van homoseksualiteit vanuit de VS naar Afrika verspreidde seks. Okuonzi, een voorstander van de anti-homowetgeving van Uganda, had eerder verklaard dat homoseksualiteit een "abnormaliteit" was die gevangenisstraf en zelfs de dood waard was.
Soortgelijke beweringen tegen homo's werden gedaan in Zimbabwe, toen minister van Volksgezondheid David Parirenyatwa in 2015 benadrukte dat homoseksualiteit de oorzaak was van de 28% infectiegraad in gevangenissen, ondanks het ontkennen van condooms van gedetineerden om zich beter te beschermen.
Zelfs in de VS heeft de toewijzing van schuld aanleiding gegeven tot anti-homo-vooringenomenheid, waaronder de lang gekoesterde overtuiging dat biseksuele mannen fungeren als een "brug van infectie" naar heteroseksuele vrouwen. Hoewel deze en andere mythen grotendeels zijn weerlegd, blijven ze een lasterlijke kijk op homoseksualiteit voeden als zijnde ofwel onrein, onverantwoordelijk of inherent promiscueus.  
Schuld en stigma blijven de publieke perceptie van HIV informeren. Alleen al het feit dat de VS in 2016 haar verbod op homoseksbloed alleen officieel hebben gewijzigd, bewijst dat zelfs de wetenschap kan worden verdrongen door ongegronde angsten en het voortduren van negatieve stereotypen in het 'belang van de volksgezondheid'. Zulke opvattingen wijzen verder op het bewijs van HIV-stigmatisering, waarbij maar liefst 20 procent van de homoseksuele mannen met HIV wordt verdreven om te worden getest en verantwoording aflegt over de hoge infectiegraad die de homogemeenschap nog steeds teisteren (met name homoseksuele mannen van kleur).
Of de vrijstelling van Gaëtan Dugas deze negatieve percepties zal veranderen, is onduidelijk. Wat wel duidelijk is, is dat de zondebok van "Patient Zero" nog eens een duistere herinnering is aan hoe nauw vooroordelen en infecties met elkaar verbonden zijn, en stelt vast dat "het moest komen" om de laksheid van een regering of van ons als individu te rechtvaardigen.
Henry, W. "The Appalling Saga of Patient Zero." Tijd. Gepubliceerd op 19 oktober 1987.