Wat is HLA typen?
Doel van HLA-typering
Verreweg de meest voorkomende reden voor HLA-typering is om te helpen bepalen welke mensen de veiligste weefseltransplantaties kunnen bieden (vaste orgaan- of hematopoietische stamceltransplantatie). Potentiële weefselontvangers moeten het typen hebben, net als iedereen die mogelijk weefsel wil doneren. Dit kan familieleden omvatten van iemand die een transplantatie nodig heeft.Mensen kunnen ook vrijwillig hun HLA-type opnemen in een beenmergregister voor stamceltransplantatie. HLA-typering kan ook worden uitgevoerd bij terminaal zieke of pas overleden mensen die als orgaandonoren zullen dienen.
De best mogelijke donors hebben HLA's die nauw aansluiten bij de HLA-patronen van de ontvanger.
Dit maakt het waarschijnlijker dat de transplantatie uw ziekte met succes zal behandelen en verlaagt het risico op complicaties na transplantatie, zoals orgaanafstoting.
Sommige mensen moeten mogelijk ook een onderdeel van HLA-typering laten uitvoeren na transplantatie om te zien of hun lichaam antilichamen aanmaakt tegen het getransplanteerde weefsel. Dit kan een teken zijn dat orgaanafstoting plaatsvindt en dat de transplantatie misschien geen succes is.
Voorwaarden die transplantatie vereisen
Er zijn veel verschillende gezondheidsvoorwaarden die mogelijk door een transplantatie moeten worden behandeld. Verschillende soorten bloedkankers en genetische bloedaandoeningen worden bijvoorbeeld behandeld via stamceltransplantatie (ofwel uit het beenmerg of uit het perifere bloed). Het is bijvoorbeeld een genezende behandeling voor sikkelcelziekte.Een solide orgaantransplantatie kan nodig zijn voor elk essentieel orgaan dat ernstig beschadigd is geraakt. Dit kan gebeuren door trauma, infectie, auto-immuunziekte, genetische ziekte, toxines of door vele andere ziekteprocessen. Het kan bijvoorbeeld nodig zijn om een nier-, lever- of longtransplantatie uit te voeren als de eigen organen erg slecht functioneren. Vaak biedt een transplantatie de laatste hoop op een behandelingskuur.
Wat is het HLA-systeem?
Het HLA-systeem verwijst naar een groep verwante genen die een belangrijke rol spelen in het immuunsysteem. Samen vormen de eiwitten gemaakt van deze genen iets dat het belangrijkste histocompatibiliteitscomplex (MHC) wordt genoemd. Deze eiwitten zijn gehecht aan bijna alle cellen van uw lichaam (met uitzondering van rode bloedcellen).Er zijn veel mogelijke variaties in deze gehechte eiwitten die je andere cellen kunnen detecteren. Ze maken deel uit van hoe uw lichaam herkent welke cellen in uw lichaam horen en welke niet.
Als een analogie kun je de HLA-eiwitten visualiseren als verschillende gekleurde reeksen die uit de cel zweven. In ons voorbeeld zijn onze eigen cellen geprogrammeerd om een bepaald patroon van tekenreekskleuren te herkennen die bij ons horen. U kunt zich bijvoorbeeld voorstellen dat uw HLA-typen een zwarte string, een heldere blauwe string, een lichte paarse string en een gele string bevatten.
Als een immuuncel een cel waarneemt met een oranje HLA-eiwitstring, zou dit alarmbellen afgeven. Dat waarschuwt de cel dat het misschien iets potentieel gevaarlijks ziet, zoals een virus. Dit kan het immuunsysteem activeren om de cel aan te vallen.
Het HLA-systeem speelt een belangrijke rol bij immuunafweer. Het helpt echter ook om te bepalen wie het weefsel met succes kan geven en ontvangen. Als het immuunsysteem het gedoneerde weefsel als vreemd (het is de verkeerde "kleur") target, kan het het gedoneerde weefsel aanvallen en beschadigen. Dat is waarom het belangrijk is voor mensen om gedoneerd weefsel te ontvangen dat zoveel mogelijk overeenkomende HLA-eiwitten (d.w.z. de juiste "kleuren") als mogelijk heeft.
Het proces van HLA-typering
HLA-typering beoordeelt de specifieke HLA-genen die u hebt geërfd (d.w.z. uw tekenreekskleuren). Omdat er een aantal verschillende HLA-genen zijn, evenals verschillende varianten van deze genen, zijn er heel veel verschillende mogelijke kleurencombinaties die samen uw specifieke HLA-type vormen.HLA-typering omvat gewoonlijk ook het testen op antilichamen die zijn gericht tegen specifieke HLA-eiwitten. Antistoffen worden gemaakt door een deel van het immuunsysteem. Als een persoon al een antilichaam tegen een HLA-eiwit heeft (d.w.z. als het al klaar is om een bepaalde kleurstring aan te vallen), kan het dat eiwit aanvallen als het wordt getransplanteerd. Dit kan ertoe leiden dat het transplantaat mislukt. Dus in het algemeen moet u geen transplantatie van iemand krijgen als u al een antilichaam tegen een van hun HLA-eiwitten heeft.
Evenzo omvat HLA-typering vaak iets dat crossmatching van lymfocyten wordt genoemd. Lymfocyten zijn een soort immuuncel. Lymfocyt-crossmatching controleert om te zien of de ontvanger een antilichaam tegen een eiwit op de lymfocyten van de donor heeft. Als dat zo is, moet die persoon in het algemeen geen transplantatie van die bepaalde persoon ontvangen. Deze mensen lopen een hoog risico op een transplantatie die niet succesvol zal zijn.
Is HLA-typen hetzelfde als typen met bloed?
Nee. HLA is veel ingewikkelder dan bloedtypering omdat er veel meer HLA-markers zijn die de cellen van een persoon uniek maken. Er zijn slechts acht basistypen bloed en veel mensen kunnen veilig meer dan één bloedtype ontvangen (afhankelijk van hun type). Als u alleen bloed van een persoon wilt ontvangen, hoeft u geen HLA-match te zijn omdat HLA niet aanwezig is op rode bloedcellen.Om een solide orgaantransplantatie te ontvangen, moet de ontvanger echter een compatibele bloedgroep hebben met de donor, evenals de best mogelijke HLA-overeenkomst. Voor stamceldonaties heeft men een zeer sterke HLA-match nodig, maar bloedgroep is niet zo belangrijk als voor vaste orgaantransplantaties.
Hoe zijn HLA-genen overerven?
Omdat de HLA-genen zich dicht bij elkaar op uw DNA bevinden, worden ze meestal als een groep overgeërfd - u ervaart een hele reeks kleuren niet slechts één afzonderlijke kleur tegelijk. Je HLA-type is samengesteld uit de set HLA-genen die je hebt geërfd van je moeder en de HLA-genen die je van je vader hebt geërfd. In onze analogie bevatten de HLA-genen informatie over de "kleur van de snaren" die uw cellen zullen hebben.Biologische ouders delen altijd de helft van hun HLA-eiwitten met hun kind. Dit wordt ook wel een 'halve match' genoemd. Omgekeerd is een kind altijd een halve match met zijn ouders. In onze analogie deelt een kind de helft van de kleuren op zijn cellen met elk van zijn ouders.
Broers en zussen die beide ouders delen, zijn het meest waarschijnlijk een identieke HLA-match. Zulke broers en zussen hebben een kans van 1 op 4 om een perfecte HLA-match te zijn (met perfect bijpassende gekleurde snaren).
Er is ook een kans van een op twee dat broers en zussen de helft van de HLA-markers delen en een halve match zijn.
Omdat broers en zussen slechts een kans van een op vier hebben om HLA identiek te zijn, is het niet ongebruikelijk dat mensen geen familie in hun familie hebben die een goede match is.
Voor een solide orgaantransplantatie (zoals een nier) die kan worden gegeven door levende donoren, kan het de moeite waard zijn om HLA-typering voor andere leden van de familie ook te gebruiken: ooms, tantes, (en meer) om een goede match te helpen vinden. Omdat stamceldonaties een hoger percentage HLA-matches vereisen, is het minder waarschijnlijk dat op deze manier een geschikte match wordt gevonden.
Afkomst
Groepen HLA "kleuren" lopen in bepaalde etnische groepen. Dus zelfs als iemand in uw familie geen goede match is, is het waarschijnlijker dat iemand met een gedeeld genetisch erfgoed een match voor u is. Dit is een deel van de reden waarom het voor sommige mensen moeilijker kan zijn om een goede HLA-match te vinden dan andere.Zo bevatten beenmergregisters momenteel minder potentiële donoren van Afro-Amerikaanse afkomst. Dit maakt het minder waarschijnlijk dat deze individuen een goede HLA-match van een niet-familielid kunnen vinden.
Hoe wordt het uitgevoerd?
HLA-typering is een genetische test. Voor de test moet je een soort weefselmonster geven. Dit komt meestal van een wattenstaafje in je wang of van een bloedmonster dat uit een ader in je arm is getrokken. Gewoonlijk is geen voorbereiding op de test noodzakelijk. Het monster zal waarschijnlijk voor analyse naar een gespecialiseerd centrum moeten worden gestuurd. Aangezien HLA-typering geen alledaags bloedonderzoek is, wilt u misschien vooraf contact opnemen met uw verzekeringsmaatschappij om de dekking en kosten te beoordelen..Resultaten interpreteren
De resultaten van HLA-typering zullen waarschijnlijk niet veel voor u betekenen. De HLA-eiwitten hebben zeer technische namen. Uw arts kan u echter informatie geven over uw HLA-type in vergelijking met die van een potentiële donor. Een dergelijke test kan bijvoorbeeld informatie geven over de vraag of broers en zussen identiek HLA-gematcht zijn of niet als de mogelijkheid van een stamceltransplantatie wordt onderzocht. Dit is de relevante informatie.Hoeveel HLA-wedstrijden heb ik nodig?
Idealiter zouden de donor en ontvanger perfect HLA-gematcht zijn. Dit is echter niet altijd mogelijk. De details hiervan zijn afhankelijk van het specifieke type transplantatie en van andere medische omstandigheden.Stamceltransplantatie is vaak een grotere uitdaging dan solide orgaantransplantatie in termen van het belang van een goede HLA-match. In beide gevallen bestaat het risico dat de cellen van de ontvanger van de transplantatie het gedoneerde weefsel aanvallen. Maar bij een stamceltransplantatie is er ook een kans dat sommige van de gedoneerde cellen ook de cellen van de ontvanger van de transplantatie kunnen aanvallen. Dit staat bekend als graft-versus-host-ziekte. Mensen die stamceldonaties ontvangen, hebben dus meestal een hoger percentage wedstrijden nodig dan mensen die een solide orgaan ontvangen.
Mensen die vaste orgaandonaties ontvangen, doen het meestal beter als ze een betere HLA-match hebben.
Tien jaar na een niertransplantatie heb je bijvoorbeeld meer kans op een goed functionerende nier als je een nier krijgt met een volledige HLA-match dan wanneer je slechts een halve HLA-match hebt gehad.
Verschillende artsen en medische instellingen kunnen verschillende richtlijnen hebben over het aantal HLA-wedstrijden dat nodig is om door te gaan met een transplantatie. Maar in bepaalde situaties kunt u mogelijk nog steeds een transplantatie met een kleiner aantal wedstrijden uitvoeren.
Uw arts zal met u samenwerken om de beste behandelingsoptie te vinden als u nog geen goede transplantatiewedstrijd hebt gevonden. In sommige gevallen wil je misschien een transplantatie doen die niet erg goed is. In andere gevallen wilt u misschien andere behandelingen ontvangen terwijl u wacht op een betere match om mogelijk beschikbaar te worden. Het is een uitdaging om te wachten, maar soms is dat de beste optie.
HLA-typering en weefselregistraties
Informatie over uw HLA-type is opgenomen in databases die potentiële donoren koppelen aan ontvangers. Het United Network of Organ Sharing bepaalt bijvoorbeeld wie organen krijgt van overleden donoren in de VS. Het gebruikt informatie over de HLA-typen van de donor en ontvangers bij het berekenen van de beste overeenkomsten voor deze organen. Het is een van de vele factoren die bepalen wie ze ontvangt.Evenzo worden mensen aangemoedigd om als vrijwilliger HLA-typering uit te voeren, zodat informatie kan worden toegevoegd aan een register van potentiële beenmergdonoren. Die informatie wordt opgeslagen in een database. Als een HLA-overeenkomst wordt gevonden met iemand die beenmerg nodig heeft, kunnen deze mensen worden gecontacteerd om te zien of ze kunnen doneren.
Een woord van heel goed
HLA-typen is een complex onderwerp en je voelt je gemakkelijk verloren in de details. Vraag uw zorgteam zoveel vragen als u nodig heeft om u goed te voelen. Waar het om gaat, is dat HLA-typering een belangrijke stap is in uw behandelplan voor de gezondheidszorg. Het vinden van een goede match geeft u de beste kans dat uw transplantatie uw aandoening succesvol zal behandelen en dat uw nieuwe weefsel nog jarenlang zal werken.Wat is genetische testen?
